Kruizen en mollen zijn tekens die de noten verhogen of verlagen. Hoe werkt dat dan precies? Hier de uitleg zodat je het (weer) helemaal op een rijtje hebt!
Kruis: #
Een kruis (# ) is een teken in de muziek die een toon verhoogt. Als ezelsbruggetje zeg ik altijd: ”Denk aan een kruis die je vaak op een kerktoren ziet, die staat hoog. Het is een verhoging.” Wanneer er een kruis vlak voor een noot staat wordt de noot dus verhoogd. Op een piano of keyboard betekent dit vaak dat je de zwarte toets moet hebben die rechts van de witte toets zit waar de kruis voor staat. Afgelopen week vertelde een leerling van mij haar eigen ezelsbruggetje: In het woord “kRuis” zit de R van “Rechts” en moet je de zwarte toets rechts van de noot hebben.
Dus: Wanneer je een C met een # ziet staan, speel dan de zwarte toets die rechts van de C zit. Wanneer er een f met een # staat, speel je de zwarte toets die rechts van de F zit.
Maar wat als er geen zwarte toets rechts van die noot zit?
Als er een E met een # staat, kun je niet de zwarte toets er rechts van spelen, want die zit er niet. De toets die het dichtste bij zit aan de rechterkant van de E is de F toets. Dan moet je die spelen. Dit heb je dus ook met de B. Aan de rechterkant van de B zit geen zwarte toets, dus moet je bij B# de C toets spelen.
Hoe de naam verandert met een kruis
Wanneer je een kruis naast (altijd aan de linkerkant van de noot) ziet staan verandert niet alleen de toets die je moet spelen, maar ook de naam van de toets. Achter de naam van de noot komen de letters “is” te staan. C# spreek je dus uit als Cis, D# als Dis, E# als Eïs (E-Is, niet eis!), F# als Fis, G# als Gis, A# als Aïs en B # als Bis.
Je kunt hier al uit afleiden dat een toets dus meerdere namen kan hebben. Bij een E#, speel je de F toets, maar noem je het Eïs!
Mol: b
Wanneer je een kleine, beetje schuine b links van een noot ziet staan, is het niet de letter b maar noem je het een mol. Een mol is een voorteken die de noot verlaagd. Het ezelsbruggetje hiervoor: Een mol is een dier wat onder de grond kruipt, het gaat omlaag. De mol is een verlaging. Maar ook hier vertelde mijn leerling haar eigen ezelsbruggetje voor: “In het woord “moL” zit de L van “Links” en moet je de linkerkant op.”
Net als bij de kruis verandert de mol de witte toets vaak in een zwarte. Maar deze keer is het dus de zwarte toets die aan de linkerkant van de witte toets zit. En ook heb je bij de mollen te maken met witte toetsen waar aan de linkerkant geen zwarte toets zit. Bij een Bb moet je de zwarte toets links van de B hebben. Maar bij een C en een F heb je geen zwarte toets aan de linkerkant zitten. Dan neem je weer de witte toets die ernaast zit. Dus Cb is de B toets en Fb is de E toets.
Hoe de naam verandert met een mol
Achter de nootnaam komt “es” te staan als er een mol voor de noot staat. Behalve als die nootnaam een klinker is, dus E of A. In die gevallen komt er alleen de letter “s” achter. Dus Cb wordt Ces, Db wordt Des, Eb wordt Es, Ab wordt As.
Een zwarte toets kan dus ook 2 namen hebben: De zwarte toets rechts naast de G kan een Gis zijn, maar ook een As. Welke van de 2 het is, hangt af van de toonsoort en de situatie waarin die noot voorkomt.
Vaste voortekens
Een kruis noem je een vast voorteken als het helemaal vooraan de notenbalk genoteerd staat, naast de sleutel. Wanneer de toonsoort G majeur is b.v. (zie ook het artikel over toonsoort bepalen), dan staat er 1 kruis op de notenbalk, op de lijn van de F. Dit betekent dat iedere F in het muziekstuk verandert in een Fis. Hoge of lage F, het maakt niet uit, iedere F die je tegenkomt, verandert in een Fis. Dit geldt ook voor mollen. Wanneer je vooraan de notenbalk een mol ziet staan (die staat dan op de lijn van de B noot), dan geldt deze voor iedere B die je tegenkomt.
Een mol vooraan de notenbalk betekent dat iedere B verandert in een Bes
Toevallige voortekens
Een toevallig voorteken staat links van de noot zelf die verandert. Deze toonhoogte blijft zo tot aan de maatstreep, daarna vervalt het voorteken. Wanneer er een F met een kruis ervoor in een maat staat, worden ook elke andere F die daarna in die zelfde maat staan dus een Fis. Na de maatstreep is het weer gewoon een F. Dit werkt op dezelfde manier bij een mol.
Voorbeeld met kruis en herstellingsteken
Herstellingsteken
Het komt ook wel eens voor dat er een ander voorteken in een maat staat, zoals in de 2e maat bij de derde noot in de afbeelding hierboven. Dit “hekje” of “hashtag” heet een herstellingsteken en zorgt ervoor dat de geldende kruis of mol komt te vervallen. Ook dit voorteken vervalt weer na de maatstreep als het als een toevallig voorteken wordt gebruikt ( dus als het naast de noot staat). Wanneer het vooraan de notenbalk bij de sleutel genoteerd staat, betekent het dat vanaf dat moment er een andere toonsoort gebruikt wordt.
Ik vind het leuk als mensen reageren op mijn blog, dus heb je vragen of opmerkingen? Laat een reactie achter! Ik reageer er altijd persoonlijk op.
Veel studeerplezier!
